ఋషి పంచమి విశిష్టత

ఋషి పంచమి అనేది భారతీయ పండుగలలో ఒక ముఖ్యమైన రోజు. ఇది ప్రతి సంవత్సరం శ్రావణ మాసంలో వస్తుంది, సర్వసాధారణంగా శ్రావణ పంచమి రోజున జరుపుకుంటారు. ఈ రోజున వైదిక గ్రంథాలు, పురాణాలు, మరియు శాస్త్రాలను రచించిన ఋషుల పట్ల ఘనంగా పూజలు చేయడం ప్రధానమైనది. ఈ పండుగ దినంలో ప్రత్యేకంగా ఋషుల పట్ల ఆరాధన మరియు ప్రాధమికంగా గ్రంథాల పఠనం మరియు వైదిక విద్య యొక్క మహిమను గుర్తుచేస్తారు.

ఋషి పంచమి: స్త్రీల పవిత్రతకు, పితృదేవతల స్మరణకు ప్రతీక

భారతీయ సనాతన ధర్మంలో ప్రతి పండుగకు ఒక ఆధ్యాత్మిక, వైజ్ఞానిక ప్రాముఖ్యత ఉంటుంది. అలాంటి అపురూపమైన పండుగలలో రుషి పంచమి ఒకటి. ఇది స్త్రీల పవిత్రతకు, పితృదేవతల ఋణాన్ని తీర్చుకోవడానికి గుర్తుగా జరుపుకునే ఒక విశిష్టమైన పర్వదినం. భాద్రపద మాసంలో శుక్లపక్ష పంచమి నాడు ఈ పండుగను జరుపుకుంటారు. మరుసటి రోజు ఈ పండుగ వస్తుంది.

ఋషి పంచమి ఎందుకు జరుపుకోవాలి?

ఈ పండుగ వెనుక ఒక లోతైన తాత్విక, ధార్మిక కారణం ఉంది. సాధారణంగా స్త్రీలు తమ జీవన గమనంలో తెలియకుండా కొన్ని పాపాలు చేస్తుంటారు. ఉదాహరణకు, నెలసరి సమయంలో తాకకూడని వస్తువులను తాకడం, పూజా మందిరంలోకి ప్రవేశించడం వంటివి. ఇవి అపవిత్రతకు కారణమవుతాయని శాస్త్రాలు చెబుతాయి. ఈ అపవిత్రత వల్ల కలిగే దోషాలను తొలగించుకోవడానికి, అనాదిగా సంక్రమిస్తున్న కర్మల నుండి విముక్తి పొందడానికి ఋషిపంచమి వ్రతాన్ని ఆచరిస్తారు. ఈ రోజున సప్తర్షులను పూజించడం ద్వారా తెలియకుండా చేసిన పాపాలను ప్రక్షాళన చేసుకోవచ్చని నమ్మకం.

పౌరాణిక గాథలు

ఋషి పంచమి వ్రత ప్రాశస్త్యాన్ని తెలిపే అనేక పురాణ గాథలున్నాయి. వాటిలో ఒకటి ముఖ్యమైనది.
పూర్వ కాలంలో విదర్భ దేశంలో సుమిత్ర అనే బ్రాహ్మణుడు ఉండేవాడు. అతనికి ఒక కొడుకు, కోడలు ఉన్నారు. వారు ఇద్దరూ భక్తి శ్రద్ధలతో జీవనం సాగిస్తూ ఉండేవారు. ఒకనాడు ఆ కోడలు నెలసరి సమయంలో తెలియక వంటగదిలోకి వెళ్ళి వంట చేస్తుంది. ఈ అపవిత్రత వల్ల ఆమెకు తెలియని పాపం అంటుకుంటుంది. కాలం గడిచి వారిద్దరూ మరణిస్తారు. వారి మరణానంతరం పునర్జన్మలో ఆ బ్రాహ్మణుడు వృషభంగా (ఎద్దు), అతని భార్య కుక్కగా జన్మిస్తారు. ఇది వారి పూర్వ కర్మల ఫలితం.
ఈ విషయం తెలిసిన సుమిత్ర కొడుకు అయిన ధృతవర్మ, తన తల్లిదండ్రులు వృషభం, కుక్కగా జన్మించడానికి కారణం ఏమిటో తెలుసుకోవాలనుకుంటాడు. అతను అడవిలోకి వెళ్ళి మహర్షులను కలుస్తాడు. ఈ విషయాన్ని వివరించగా, వారు పూర్వ జన్మలో అతని తల్లి నెలసరిలో చేసిన అపవిత్రత వల్ల ఈ పరిస్థితి వచ్చిందని చెబుతారు. ఆ పాప పరిహారం కోసం ఋషిపంచమి వ్రతాన్ని ఆచరించాలని సూచిస్తారు. ధృతవర్మ తన తల్లికి బదులుగా ఈ వ్రతాన్ని ఆచరిస్తాడు. ఋషి పంచమి వ్రత మహిమ వల్ల, అతని తల్లిదండ్రులు శాప విముక్తులై మోక్షాన్ని పొందుతారు. ఈ కథ ఋషిపంచమి వ్రత ప్రాధాన్యతను, పితృదేవతల ఋణాన్ని తీర్చుకోవడానికి ఇది ఎంత ముఖ్యమో వివరిస్తుంది.

ఈ పోస్ట్ కూడా మీకు నచ్చుతుంది:  భారత ఋషుల ఆలోచన విధానం, వ్యక్తిత్వం, తత్త్వ దృష్టి – పూర్తి విశ్లేషణ

సప్తర్షుల పరిచయం మరియు వారి శ్లోకాలు

​ఋషి పంచమి వ్రతంలో పూజించే ఏడుగురు మహర్షులే సప్తర్షులు. వీరు వేదాలను, ధర్మాన్ని లోకానికి అందించిన జ్ఞానులు. వీరిని పూజించడం ద్వారా మన అజ్ఞానం తొలగిపోతుందని నమ్మకం.

​శ్లోకం:
వశిష్ఠాయ మునిశ్రేష్ఠాయ, రామచంద్ర కులగురవే ||
ధర్మజ్ఞాన ప్రదాయాయ, నమోఽస్తు మునిసత్తమ ||

​మహర్షి కశ్యపుడు: ప్రజాపతి దక్షుని కుమార్తెలను వివాహం చేసుకున్న ఈయన దేవతలు, రాక్షసులు, గంధర్వులు, నాగులు, పక్షులు వంటి అనేక జీవరాశులకు తండ్రి. అందుకే ఇతనిని ‘ప్రజాపతి’ అని కూడా పిలుస్తారు.

​శ్లోకం:
కశ్యపాయ మహాత్మనే, ప్రజాపతివరాయ చ |
విశ్వకశ్యపరూపాయ, నమస్తే ధర్మరూపిణే ||

​మహర్షి అత్రి: బ్రహ్మమానస పుత్రులలో ఒకరైన అత్రి ముని అగ్ని, ఇంద్రుడు, ఇతర దేవతలకు సంబంధించిన వేల శ్లోకాలను రచించారు. ఇతని భార్య అనసూయ.

​శ్లోకం:
అత్రి మహామునిర్దేవః, బ్రహ్మజ్ఞాన ప్రకాశకః |
అత్రి మూర్తయే నమస్తుభ్యం, సర్వపాప వినాశకః ||

​మహర్షి భరద్వాజుడు: అంగీరస మహర్షి కుమారుడైన ఈయన బృహస్పతి శిష్యుడు. ఆయుర్వేదం, ధనుర్వేదం వంటి శాస్త్రాల్లో గొప్ప జ్ఞానం సంపాదించారు.

​శ్లోకం:
భరద్వాజ మహర్షిం, వేదజ్ఞాన ప్రదాయకం |
ధనుర్వేదప్రవక్తారం, ప్రణమామి మునీశ్వరం ||

​మహర్షి విశ్వామిత్రుడు: ఒకప్పుడు రాజుగా ఉండి, రాజర్షిగా మారి, ఆ తర్వాత బ్రహ్మర్షిగా ఎదిగిన గొప్ప ఋషి. గాయత్రీ మంత్రాన్ని లోకానికి అందించిన ఘనత ఇతనిదే.

​శ్లోకం:
విశ్వామిత్రాయ మునిశ్రేష్ఠాయ, గాయత్రీ మంత్రరూపిణే |
బ్రహ్మజ్ఞానప్రదాయాయ, నమోఽస్తు మునిసత్తమ ||

​మహర్షి గౌతముడు: అహల్య భర్తగా ప్రసిద్ధి చెందిన ఈయన ‘న్యాయ సూత్రాలు’ రచించారు. గౌతమీ నది (గోదావరి) ఈయన తపస్సు వల్లే పుట్టిందని చెబుతారు.

​శ్లోకం:
గౌతమాయ మహర్షియాయ, న్యాయశాస్త్రప్రదాయినే |
అహల్యా శాపదాతారే, నమస్తే ఋషిసత్తమ ||

​మహర్షి జమదగ్ని: భృగు మహర్షి వంశానికి చెందిన జమదగ్ని పరశురాముని తండ్రి. ఈయన అత్యంత కోపిష్టిగా ప్రసిద్ధి చెందారు.

​శ్లోకం:
జమదగ్ని మునిశ్రేష్ఠాయ, పరశురామ పితృరూపిణే |
తేజోమూర్తయే నమస్తుభ్యం, నమస్తే ఋషిసత్తమ ||

​మహర్షి వశిష్ఠుడు: సూర్య వంశానికి గురువు, బ్రహ్మ మానస పుత్రుడు. శ్రీరాముని కుల గురువు. ధర్మశాస్త్రాలను, యోగవాశిష్టాన్ని రచించారు.

ఋషి పంచమి వ్రత విధానం

ఋషి పంచమి వ్రతాన్ని చాలా నియమనిష్ఠలతో ఆచరించాలి. ఈ వ్రతం చేయాలనుకునేవారు పాటించాల్సిన విధానం:

• శుచిత్వం: ఉదయాన్నే నిద్రలేచి తలస్నానం చేసి శుభ్రమైన వస్త్రాలు ధరించాలి. నదిలో స్నానం చేయడం అత్యుత్తమం.
• మట్టితో స్నానం: తలస్నానం చేసేటప్పుడు మట్టి, ఆవు పేడ, తెల్ల నువ్వులు, పవిత్ర గడ్డి (దర్బ), ఆవు మూత్రం, పాలు కలిపిన పవిత్ర మిశ్రమంతో స్నానం చేయాలి. దీనిని “పవిత్ర స్నానం” అని అంటారు. ఇది శరీరంలోని అపవిత్రతను తొలగిస్తుందని నమ్మకం.
• పూజ: స్నానం పూర్తయిన తర్వాత పూజా మందిరాన్ని శుభ్రం చేసుకోవాలి. ఒక పీటపై సప్తర్షులైన కశ్యపుడు, అత్రి, భరద్వాజుడు, విశ్వామిత్రుడు, గౌతముడు, జమదగ్ని, వశిష్ఠుడు చిత్రాలను కానీ, ప్రతిమలను కానీ ఉంచాలి. పసుపుతో చేసిన గణపతిని పక్కన ఉంచి పూజ ప్రారంభించాలి.
• సంకల్పం: ముందుగా ఈ వ్రతాన్ని ఎందుకు చేస్తున్నారో సంకల్పం చెప్పుకోవాలి. “నాకు తెలియకుండా జరిగిన పాపాలు, ప్రత్యేకించి రజస్వలా దోషం తొలగిపోవడానికి ఈ రుషి పంచమి వ్రతాన్ని ఆచరిస్తున్నాను” అని మనసులో చెప్పుకోవాలి.
• పూజా సామగ్రి: పూజలో పండ్లు, పూలు, పసుపు, కుంకుమ, గంధం, అక్షతలు, దీపం, అగరుబత్తీలు వంటి సాధారణ పూజా సామగ్రిని ఉపయోగించాలి. సప్తర్షులకు ఇష్టమైన నైవేద్యాలను సమర్పించాలి.
• వ్రత కథా పారాయణం: ఋషి పంచమి వ్రత కథను చదవడం లేదా వినడం తప్పనిసరి. ఇది వ్రతానికి ముఖ్యమైన భాగం.
• నియమాలు: ఈ వ్రతం ఆచరించే వారు పొలం పండించిన ధాన్యాన్ని, కూరగాయలను తినకూడదు. కేవలం పొలంలో పండనివి (ఉదా: పాలు, పండ్లు, దుంపలు, వన మూలికలు) మాత్రమే ఆహారంగా తీసుకోవాలి. ఈ నియమం పాటించడం చాలా ముఖ్యం. ఇది పాప ప్రక్షాళనకు ఒక సూచన.
• ఉపవాసం: చాలామంది ఉపవాసం ఉండి, పండుగ చివరలో కేవలం పాలు, పండ్లు మాత్రమే తీసుకుంటారు.

ఋషి పంచమి శ్లోకం

సప్తర్షులను ఆరాధించడానికి ఒక విశేషమైన శ్లోకం ఉంది. ఈ శ్లోకాన్ని పఠించడం వల్ల వ్రతం సంపూర్ణమవుతుంది.

కశ్యపోఽత్రిర్ భరద్వాజో విశ్వామిత్రోఽథ గౌతమః |
జమదగ్నిర్వసిష్ఠశ్చ సప్తైతే ఋషయః స్మృతాః ||
తేషాం నామస్మరణాదేవ నిత్యం పాపం ప్రణశ్యతి |
సప్త ఋషీణాం పాద వందనం కరిష్యామి ||

అర్థం:

కశ్యపుడు, అత్రి, భరద్వాజుడు, విశ్వామిత్రుడు, గౌతముడు, జమదగ్ని, వశిష్ఠుడు అనే ఈ ఏడుగురు ఋషులను స్మరించుకుంటూ, వారి పాదాలకు నమస్కరిస్తున్నాను. వారి నామాన్ని నిత్యం స్మరించడం వల్ల పాపాలు నశిస్తాయి.

ముగింపు

ఋషి పంచమి కేవలం ఒక పండుగ మాత్రమే కాదు. ఇది ఒక సంస్కారానికి, పవిత్రతకు ప్రతీక. మన పూర్వీకుల త్యాగాలను, కర్మల ఫలాలను స్మరించుకోవడానికి ఇది ఒక గొప్ప అవకాశం. ఈ పండుగను ఆచరించడం ద్వారా స్త్రీలు తమ ఆత్మను, కుటుంబాన్ని పవిత్రం చేసుకోవచ్చని, పితృదేవతలను స్మరించి వారి ఆశీస్సులు పొందవచ్చని నమ్మకం. ఈ పండుగ మనకు కర్మ సిద్ధాంతాన్ని, శుచి శుభ్రతను, ఆధ్యాత్మిక విలువలను గుర్తు చేస్తుంది. ప్రతి స్త్రీ తన జీవన గమనంలో ఒకసారి అయినా ఈ వ్రతాన్ని ఆచరించి, తెలియకుండా చేసిన పాపాల నుండి విముక్తి పొందాలని మన పురాణాలు చెబుతున్నాయి. ఈ పవిత్రమైన రోజున సప్తర్షుల ఆశీస్సులు అందరికీ లభించాలని ఆశిద్దాం.